W prowadnicach może występować tarcie ślizgowe, ślizgowo-toczne i toczne. Prowadnice pracują w różnych warunkach: są ustawione pionowo, skośnie lub poziomo. Są narażone na działanie wilgoci, wody, zanieczyszczeń i wysokich temperatur (np. piece hutnicze).

Ze względu na rodzaj stosowanych środków smarowych i metod smarowania, prowadnice można podzielić na trzy grupy:

• nie mające żadnych pasowań, np. prowadnice szybów, wind, wyciągów, kolejek łańcuchowych, zgarniaczy
• mające pasowania luźne, np. przy prasach ciernych, młotach spadowych, trakach tartacznych
• mający pasowania ścisłe, np. prowadnice obrabiarek do metalu, drewna, w maszynach parowych, silnikach spalinowych.

Prowadnice bez żadnych pasowań

Prowadnice z tej grupy smaruje się najczęściej smarami plastycznymi z zawartością grafitu koloidalnego lub dwusiarczku molibdenu. Stosuje się również oleje o wysokiej przyczepności. Środki smarowe używane w urządzeniach podlegających Dozorowi Technicznemu muszą również być przez Dozór Techniczny zaakceptowane. Tego typu prowadnice są smarowane ręcznie lub praską automatyczną, a częstotliwość smarowania zależy od przepracowanych godzin. Prowadnice szybowe i dźwigi (windy) powinny być smarowane nie częściej niż dwa razy w miesiącu.

Prowadnice mające luźne dopasowania

Prowadnice z tej grupy mogą być smarowane, w zależności od warunków pracy i systemu smarowania, olejem maszynowym lub smarami plastycznymi. W tym przypadku nie są wymagane środki smarowe wysokiej jakości.

Prowadnice mające pasowania ścisłe

Odmiennie kształtują się wymagania w stosunku do środków smarowych stosowanych do smarowania prowadnic mających pasowanie ścisłe. W prowadnicach tych ważne jest właściwe wykonanie konstrukcji, w tym rowków olejowych, celem zapewnienia warunków do powstawania smarowania hydrodynamicznego (klina olejowego). W tej grupie prowadnic mogą występować drgania wywołane tarciem. Przy stałej prędkości ruchu względnego trących się ciał, w przedziale małych wartości tych prędkości, rzeczywista prędkość ślizgania może się zmieniać skokowo. Taki ruch skokowo-poślizgowy jest nazywany stick-slip (utwierdzenie-poślizg). Zjawisko to ze szczególnym nasileniem występuje w wiertarko-frezarkach. W elementach maszyn o takim ruchu powstają mechaniczne drgania relaksacyjne, które mogą zakłócić pracę maszyny (urządzenia), np. w systemie element obrabialny-obrabiarka mogą one znacznie pogorszyć jakość obrabianych powierzchni.

Oleje do prowadnic ślizgowych – właściwości

Jedną z głównych przyczyn pojawiania się drgań relaksacyjnych podczas tarcia, są wyższe wartości siły tarcia statycznego niż kinetycznego (dynamicznego). Im większa jest prędkość elementów maszyn, tym mniejsze są skoki ślizgającego się ciała (stykających się powierzchni prowadnic). Jest to skutek skrócenia procesu tarcia statycznego i wydłużenia czasu tarcia kinetycznego. Przeciwdziała się temu niekorzystnemu zjawisku poprzez zastosowanie olejów do prowadnic. Są to oleje produkowane jako oleje wielofunkcyjne typu EP o polepszonych właściwościach smarowych i przeciwzużyciowych, zapewniające zmniejszenie tarcia i zapobiegające powstawaniu zjawiska stick-slip. Oleje te charakteryzują się zatem wysoką zdolnością do przenoszenia obciążeń przy zachowaniu smarującego filmu olejowego. Ze względu na dobrą przyczepność, szczególnie oleje o wyższej lepkości nadają się do smarowania prowadnic pionowych.

Modyfikatory tarcia w olejach do prowadnic powodują, że współczynnik tarcia statycznego jest mniejszy niż tarcia dynamicznego, dzięki czemu eliminuje się ryzyko powstawania drgań, szarpnięć i przywierania do siebie współpracujących powierzchni prowadnic. Unika się w ten sposób bezpośredniego kontaktu ślizgających się powierzchni, co redukuje ich zużycie i wydłuża okres międzyremontowy.

Dodatkowo oleje do prowadnic spełniają wymagania wysokiej jakości olejów hydraulicznych, wielofunkcyjnych i niektórch olejów przekładniowych. Produkowane są one w klasach lepkości ISO VG 32, 46, 68, 150 – 220.